Op een stille paaszaterdag laat Herman Koops zijn hart spreken op één van de oudste orgels van Nederland. De harmonieuze klanken van het orgel nodigen uit om naar binnen te gaan. En achter dat orgel in de protestantse kerk zit de vaste bespeler. Geconcentreerd en meebewegend met het aanslaan van de toetsen in combinatie met het bespelen van de pedalen. De kerk is leeg. Maar de passie is er bij de musicus zeker niet minder om.
Herman Koops speelt, hoe toepasselijk juist op een dag als vandaag, delen van de Matthäus Passion van Johan Sebastian Bach. ‘O Haupt voll Blut und Wunden’ staat er op de partituur; één van de bekendste van de twaalf koralen uit dit muzikale topstuk.
Lading
‘O Haupt voll Blut und Wunden, voll Schmerz und voller Hohn, o Haupt zum Spott gebunden mit einer Dornenkron’. De emotionele lading klinkt door in het orgelspel van Herman Koops en komt recht in het hart. De stilte in de kerk is oorverdovend als de laatste klanken zijn weggeëbd. Herman blijft nog even in de ban en kijkt dan opzij.
Renovatie na vorstschade
Een brede glimlach trekt over zijn gezicht. Hier achter dit orgel is Herman Koops in zijn element. Orgel spelen is letterlijk zijn lust en zijn leven. En dat doet hij het liefst op dit orgel dat zijn vader Henk van 1958 tot 1985 ook al bespeelde. Het orgel is net gerepareerd nadat het in februari van dit jaar grote schade opliep doordat de verwarming het had laten afweten in één van de koudste nachten met min 15 graden. ”Er was het nodige kapot, maar gelukkig doet alles weer prima”, stelt Herman Koops met zichtbaar plezier vast.
Voorrecht
Want hij is gek met ‘zijn’ orgel. “Dit is”, klinkt het enthousiast en gedreven, “het allerbeste orgel dat er is. Het is het oudste orgel van Twente en één van de oudste van Nederland. En daar mag ik op spelen, absoluut een voorrecht”. Hij wijst naar het imposante pijpwerk achter en boven het klavier. Recent onderzoek heeft aangetoond dat er een aantal pijpen in is verwerkt uit 1534. Orgelbouwer Flentrop heeft daarvoor inscripties aangetroffen in een aantal orgelpijpen. “Bijna 500 jaar oud, moet je voorstellen. Wie heeft er allemaal al wel niet naar dit orgel geluisterd en wie heeft het allemaal wel niet gezien en bespeeld? En nog is de kwaliteit bijna ongeëvenaard. Dit najaar ondergaat dit orgel een ingrijpende restauratie. Wie weet wat er dan allemaal nog aan historie boven tafel komt. Ik kan het nauwelijks afwachten.”
Het oudste orgel van Nederland staat in Middelburg; gedateerd in het jaar 1462. “Maar dat orgel”, weet Herman Koops, “is niet meer compleet en wordt ook niet meer bespeeld. Dat maakt de historische en culturele waarde van dit orgel ook zo enorm groot.”
Berner
Het orgel in de protestantse kerk werd gebouwd in 1760, door orgelbouwer Berner uit Osnabrück. ,,Hij was één van de beste orgelbouwers ooit. In Osnabrück staat nog een soortgelijk orgel.” Zoals te doen gebruikelijk werd een orgel vaak deels gebouwd van bestaande onderdelen. Vandaar ook dat een aantal pijpen veel ouder is dan 1760. Berner bouwde het orgel in de katholieke Simon en Judaskerk van Ootmarsum, die was toen – van 1632 tot 1809 – in gebruik bij de protestanten.
Toen koning Lodewijk Napoleon in 1809 de kerk teruggaf aan de katholieken werd in 1810-1811 een nieuwe kerk gebouwd voor de protestanten. Zij mochten wel hun kostbare Berner-orgel meenemen naar hun nieuwe kerk, evenals de preekstoel en de lezenaar. De katholieke kerk kreeg in 1814 een nieuw orgel, gebouwd door Epman. “Weliswaar niet zo oud als het Berner-orgel maar qua muzikale kwaliteit minstens zo goed,” zegt Herman Koops. Ook hij bespeelt dit Epman-orgel geregeld. ,,Ootmarsum beschikt over twee fantastische orgels, heel uniek eigenlijk. Toen mijn vader afscheid nam als organist solliciteerden tientallen organisten. ‘Iedereen’ wilde hierop spelen. Maar gelukkig mocht ik mijn vader opvolgen.”
Hij kijkt onwillekeurig weer naar de partituur. En laat zijn vingers over de toetsen gaan en zijn voeten op de pedalen. ,,Nog één keer”. Opnieuw klinkt ‘O Haupt voll Blut und Wunden’ door de kerk en over de Ganzenmarkt en het Bergplein. Herman Koops laat opnieuw zijn hart spreken.
Alphons Weierink
