In de tuin van het museum Drostenhuis Ootmarsum aan de Walstraat 1 in Ootmarsum zijn twee grote molenstenen te vinden. Het zijn overblijfsels van een cichoreifabriek die pal naast het Drostenhuis stond. Cichorei was een surrogaatkoffie, gemaakt van de wortel van een wilde witlofplant. Vooral in de tweede wereldoorlog werd deze plant gekweekt omdat toen koffiebonen schaars waren. De knollen van de cichorei werden gesneden en daarna fijngemalen met molenstenen om dan gebrand te worden. In de winkels werd dit dan verkocht als Peekoffie. Die koffie was niet lekker want er zat immers geen cafeïne in. Overal in Nederland stonden deze fabriekjes. De firma Bloemen in Ootmarsum produceerde dit product tot net na de oorlog in een fabriekspand aan de Keerweer.
Molensteen Drostenhuis
Het pand is afgebroken, nadat het nog een tijd dienst had gedaan als overhemdenfabriek onder de naam Hemolux. Alleen de molenstenen bleven over. Deze molenstenen zijn een fraaie versiering geworden waarop een zonnewijzer is geplaatst in de tuin van het Drostenhuis.
Cichorei werd in Twente op vijf locaties geproduceerd. In Borne stond een grote fabriek van Ten Cate. Eén van de meest markante plekken van een cichorei-fabriek is wel de molen van Bels in Vasse. Met waterkracht werd energie opgewekt om machinerie in beweging te zetten. Een tijdlang was dit een hamerbak voor de productie van papier en later maalden er de molenstenen voor de productie van cichorei. Dan praten we wel over ongeveer 200 jaar geleden. Tot ver in de 19de eeuw is er nog cichorei gemaakt; een goedkoop surrogaat en smaakversterker voor koffie.
Bloemen produceerde chicorei in Ootmarsum op een moderne manier met elektrisch aangedreven machines.
De watermolen van Bels echter bleef op de ouderwetse manier met waterkracht produceren. Hendrik Meijer bouwde de molen in 1725. Deze molen bleef generaties lang eigendom van zijn familie en heette daarom de ‘molen van Meijer’. Jannes Bels kocht de stilgelegde molen in 1914. De voormalige papier- en cichoreimolen werd later een korenmolen. Overijssels Landschap kocht het complex In 1957. De molen Bels en de molen van Frans aan de Mosbeek werden fraai gerestaureerd maar cichorei produceren op deze plek was voor altijd verleden tijd.
Otto von Bismarck wilde echte koffie bij watermolen Bels
Over de locatie watermolen Bels doet een grappige anekdote de ronde over een bijzonder hoog bezoek. Volgens de overlevering bezocht rond 1885 de beroemde Duitse staatsman en Reichskanzler Otto von Bismarck de molen samen met de Fürst van Bentheim. De molenaar was onder de indruk van het hoge bezoek en vroeg of de heren iets wilden gebruiken. Bismarck vroeg: “ Haben Sie Chikoree?” , waarop de molenaar bevestigend antwoordde. Bismarck zei daarop dat hij wenste dat de molenaar hem alle aanwezige cichorei zou brengen. De molenaar en zijn knechten werkten zich in het zweet. Grote balen cichorei werden in de gelagkamer opgestapeld. Tenslotte lag er zo veel van het spul in het vertrek dat de hoge gasten nauwelijks nog konden zitten. Bismarck vroeg of dat werkelijk alles was. De zwetende molenaar bezwoer het hem. Toen zei de tevreden gestelde staatsman: “ Ausgezeignet, und bringen Sie mir jetzt eine richtige Tasse Kaffee!” (‘Uitstekend, breng me dan nu maar een echt kopje koffie.’). Zo was hij er tenminste zeker van dat hij geen cichoreikoffie kreeg voorgeschoteld !
Reichskanzler Otto von Bismarck in Vasse
Naast de plant cichorei werden als koffievervangers, met name in de oorlog, ook eikels gebruikt. De eeuwenoude eiken in de omgeving van Ootmarsum leverden royaal materiaal. Bloemen liet ook de schooljeugd in de herfst meehelpen bij het “Ekkelgaddern”. Grote jutezakken vol met materiaal werden bij de fabriek aan de Keerweer afgeleverd. Een mooie bijverdienste voor de jeugd die in die tijd per zak zo ongeveer een kwartje kregen. Geld dat vaak bestemd was om opgemaakt te worden op de traditionele ‘Oatmösschese Koale Karmis in november.
Dat was in die tijd een heel andere wereld van het koffiebeleven dan nu. Zeker wanneer we die tijd afzetten tegen onze huidige koffiegewoonten waar een perfect kopje filterkoffie al helemaal geen bijzonderheid meer is.
De Espresso’s, cappuccino’s en de machiato’s vliegen je nu om de oren en we kunnen ons nu echt niet voorstellen hoe een kopje koffie van ambachtelijk gemalen knollen of eikels met een brandlucht en een schepje Buisman destijds smaakte. Niet lekker dus. Laten we dankbaar terugkijken naar vroeger met een goed gevoel voor de huidige tijd.
Rob Meijer December 2020
