Nederland kent een Zwarte Pieten discussie. Vandaag is het Sinterklaasjournaal begonnen en daarin zijn de Pieten in de eerste aflevering nog zwart gebleven. “Men vindt de Pieten ouderwets”, vertelde Dieuwertje Blok van het Sinterklaasjournaal, waarop Sint antwoordde: “Dan wordt het ouderwets gezellig”. Ook Jos Heerink heeft over deze heisa een duidelijke mening, maar hij laat een heel ander licht schijnen over Zwarte Piet en roept op aan de Nederlanders om de cultuur-historische klassiekers te kennen. Hieronder zijn column: “Zwarte Piet kleurrijk belicht”.
Een column dit keer naar aanleiding van de oplaaiende discussies over discriminatie van anders dan blank gekleurde mensen. Men stelt dan dat dit Sinterklaasfeest, en met name de figuur van Zwarte Piet discriminatie uitlokt of verergert.
Het is zeker waar, dat er nog steeds gediscrimineerd wordt. Dat is vreselijk, maar de vraag is blijkbaar nu of er een oorzakelijk verband met het Sinterklaasfeest bestaat. De discussies in de media laten zien, dat zodra iemand de mening uit dat dit zo is, hij of zij direct weerwoord krijgt. Vaak loopt dat dan uit op elkaar de ‘zwarte piet’ toespelen. Het heeft meer weg van een zichzelf vervullende profetie: de discriminatie ontstaat door het onderwerp zo te berde te brengen, waarna de eerste voldaan “zie je nu wel“ kan zeggen.
Daar kun je het dan bij laten, maar je kunt er ook wat dieper induiken. Dat deed ik, omdat ik het intrigerend vond waarom het al eeuwenoude Sinterklaasfeest blijkbaar iets in zich heeft, waardoor het steeds weer zo duidelijk op de voorgrond wordt gezet. Het is natuurlijk een heel oud feest, dat teruggaat tot de mythe van de bisschop van Myra in de 4e eeuw. Het is zelfs nog ouder, want Sinterklaas is de christelijke vervanger van de heidense god Wodan, die op zijn paard Sleipnir door de bliksemende donderwolken reed, bijgestaan door zijn donker gekleurde knecht Eckhard. Het is ook niet voor niets een decemberfeest, aan het einde van de herfst en het begin van de winter. De evenknie van Sinterklaas, de Kerstman of Santa Claus, komt in dezelfde tijd voorbij, draagt vrijwel dezelfde kledij, reist ook door de lucht ( denk aan Sint op het dak ) en heeft ook zijn helpers, al zijn die niet zwart. Kerst en Sinterklaas zijn oorspronkelijke winterfeesten die te maken hebben met de terugkeer van het licht en daarmee met de belofte van een nieuwe, kleurrijke lente. De oude verhalen van Wodan laten mooi zien waar deze feesten over gaan. Na de oogst blijft de lege, zwarte aarde achter. Wat er nog staat verdort: alles gaat dood. Het wordt koud en donker: alle levenskracht trekt zich diep in de aarde terug.
Deze feesten gaan over het omkeren van dit proces. Over hoe je mee kan helpen de levenskracht weer uit de aarde op te laten bloeien. Wij ervaren de natuur meestal buiten ons, afgescheiden van onszelf. Bij deze oude volken bestond deze scheiding niet. Het verlies aan levenskracht, het toenemend zwarter worden van de aarde en de steeds langere nachten trokken ook bij de mensen de levenskracht weg. Niet zo vreemd, dat ze bang werden voor dit donker…
Deze feesten laten een prachtig ritueel zien, dat uitdrukt dat vluchten voor het donker zinloos is: het kan niet. Omdat het overal is, kan je er beter contact mee maken en er weer levenskracht inbrengen
Dat doe je door te dansen, te spelen en te zingen. Dat deed de sjamaan ( de heidense priester-dokter) door zich zwart te maken en het dansen en spelen voor te doen, waarna de stamleden volgden. En Zwarte Piet doet dat nog steeds. Maar waar komt die levenskracht dan vandaan ? Niet uit deze wereld, want daar trekt het nu juist uit weg. Nee, de levenskracht komt uit de andere wereld, komt van ver over zee, van onbekende plekken zoals de ‘Noordpool ‘, de ‘Hemel ‘of ‘Spanje ‘. Er was niemand die toen wist of die plekken bestonden en zo ja, waar ze dan lagen. Het waren pure symbolen van een totaal andere, onbegrijpelijke wereld. En die ene persoon die helemaal uit die andere wereld kwam varen of vliegen, bracht de levenskracht mee, in de vorm van zaadjes, knopjes, vruchtjes.
Nu snap je hoe pepernoten aan hun vorm komen…Zwarte Piet is dus de verpersoonlijking van de donkere, doodse aarde, die nieuw leven ingeblazen krijgt. Dat zie je aan zijn dansen, springen en aan wat hij uitdeelt: de belofte van nieuw kleurrijk leven dat groeit, bloeit, vrucht draagt en zo voor nieuw voedsel zorgt. Zwarte Piet is dus de belofte dat Zwarte Piet niet al te lang zwart zal blijven….
Ik moest daar aan denken toen ik het kinderboek ‘Lola’s Sint’ van Kristina G. Langarika ( kijk maar op www.lolasint.nl ) in handen kreeg. Zij komt uit Baskenland ( nota bene een deel van Spanje ), en heeft dit boek in het Nederlands en het Engels geschreven. Zo, dat je op elke bladzijde naar believen de Engelse of Nederlandse tekst kan voorlezen. Haar dochter is half Afrikaans en daardoor is ze gaan nadenken over Sinterklaas en vooral over Zwarte Piet. Ik weet niet of zij iets van de bovenstaande oude kennis over de decemberfeesten weet, maar het is ontroerend mooi hoe ze juist het toekomstige kleurrijke perspectief van Zwarte Piet tot centraal thema van haar verhaal maakt. Ze heeft het prachtig mooi weten op te schrijven en uit te voeren. Lola, een meisje met een donkere huidskleur, mag de bontgekleurde Pieten helpen. Ze worden allemaal vanzelf steeds zwarter van het werk op de daken en het roet in alle schoorstenen, waar ze de pakjes door naar beneden, naar de schoenen brengen. Zo worden ze allemaal een Zwarte Piet, maar na het werk en een flinke wasbeurt zien ze elkaar weer in hun oorspronkelijke kleur: rood,wit en bruin… Wat een feest !
Beste ouders van kleine kinderen, laat misschien met behulp van dit boek uw kinderen kiezen, om ze zo op een mooie manier een diepe, oorspronkelijke waarheid te laten voelen.
Jos Heerink
